Schaamte is een emotie die iedereen wel eens voelt. Het is een gevoel van ongemak of zelfs psychische pijn dat voortkomt uit de bewustwording van ons eigen gedrag of de manier waarop we door anderen beoordeeld worden. Schaamte kan een belangrijke rol spelen in ons sociale leven, aangezien het ons kan helpen om ons aan te passen aan sociale normen en verwachtingen zodat we daarmee deel van de groep blijven wat erg belangrijk is voor ieder sociaal voelend wezen. Wat zijn de verschillen tussen gezonde en toxische schaamte, en hoe beïnvloeden deze twee verschillende soorten schaamte ons leven?
Wanneer kan schaamte gezond zijn?
Gezonde schaamte kan een nuttige en beschermende emotie zijn. Het kan ons helpen om ons bewust te zijn van hoe onze gedragingen een risico vormen dat dit sterk afwijkt van de norm. En daarmee hoe we ons gedrag zo kunnen aan te passen dat onze relaties met anderen voldoende goed blijven. Gezonde schaamte kan ons ook helpen om respect te tonen voor de gevoelens en grenzen van anderen. Boeren of een wind laten tijdens de maaltijd wordt in onze westerse cultuur als ongepast ervaren.
Wanneer wordt het vervelend?
Toxische schaamte is een andere vorm van schaamte die schadelijk kan zijn voor ons zelfvertrouwen en ons vermogen om gezonde relaties op te bouwen. Toxische schaamte komt voort uit een gevoel van onvoldoende te zijn en is vaak gericht op onze persoonlijkheid in plaats van op ons gedrag. Dit kan leiden tot een gevoel van minderwaardigheid, een ervaren onvermogen om te veranderen en een gebrek aan zelfacceptatie. Mensen die vanuit een andere cultuur komen bijvoorbeeld, ervaren deze vorm van schaamte vaak omdat ze in conflict raken met de waarden uit hun cultuur van oorsprong en die van de samenleving waarin ze gevraagd worden zich daaraan aan te passen. Kinderen die door hun opvoeders, leraren of anderen beschaamd zijn, kunnen later in het leven eerder last hebben van schaamte, omdat een kind vaak niet het onderscheid kan maken tussen aangesproken zijn op het gedrag en wanneer het oordeel zich richtte op wie ze als kind waren als mens.
Toxische schaamte kan uiteindelijk leiden tot het vermijden van sociale situaties en het verbinding met anderen. Ervaar je veel toxische schaamte dan is het goed mogelijk dat je je ook oncomfortabel voelt met het tonen van emoties en om vriendschappen te onderhouden. Dit kan leiden tot een gevoel van eenzaamheid en een gebrek aan sociale steun.
Hoe kun je omgaan met schaamte?
Er zijn verschillende manieren om te leren omgaan met toxische schaamte. Wat is de norm op basis waarvan we onszelf beoordelen of door anderen beoordeeld worden? Is dat ook onze norm? Klopt het oordeel dat ik op mezelf heb of anderen op mij hebben wel? Zou iemand anders op dezelfde manier beoordeeld worden? Het gaat hierbij om het vermogen om enige afstand te creëren tussen je directe ervaring en het vermogen daarop te reflecteren. Dit kan ondersteunend zijn bij het opbouwen van een meer realistisch zelfbeeld en minder oordeel op je handelen en op hoe je naar jezelf kijkt.
Wordt je geplaagd door schaamte? Verken je gevoelens van schaamte in een veilige, niet oordelende context van therapie. Dat kan zeer bevrijdend werken.