Kijk naar het nieuws, en alles schreeuwt: CONFLICT! OORLOG! GEWELD! We leven momenteel in een wereld gekenmerkt door onzekerheden en uitdagingen om om te gaan met afschuwelijke beelden en berichten over geweld. Het verlangen naar veiligheid is tegelijkertijd een diepgewortelde menselijke behoefte. Of het nu gaat om fysieke veiligheid, emotionele stabiliteit of financiële zekerheid, de drang naar bescherming en geborgenheid vormt de kern van mens-zijn.

De Evolutionaire Oorsprong

Onze behoefte aan veiligheid vindt zijn oorsprong in de evolutie. In het grootste deel van de menselijke geschiedenis waren veiligheid en bescherming tegen externe bedreigingen essentieel voor overleving. Onze voorouders moesten zich beschermen tegen roofdieren, rivaliserende stammen en de uitdagingen van de natuur. Deze evolutionaire geschiedenis heeft de basis gelegd voor onze huidige behoefte aan veiligheid. Het in ons brein aangelegde ‘alarmsysteem’, dat waarschuwt tegen bedreigingen staat gewoon nog aan en gaat soms (onbedoeld) ook al als er feitelijk geen gevaar is.

Fysieke Veiligheid

Op het meest basale niveau gaat het over een behoefte aan veiligheid als bescherming tegen fysieke gevaren. Een dak boven ons hoofd, voedsel op tafel en bescherming tegen directe bedreigingen voor onze gezondheid en welzijn. Denk aan mensen in conflictgebieden maar ook aan asielzoekers die geen fatsoenlijk onderkomen vinden in landen waar dit op zich voorhanden zou moeten zijn. In een wereld waar natuurrampen, ziektes en andere fysieke bedreigingen een rol spelen, blijft de fysieke veiligheid als een soort subroutine in ons brein draaien en dat kost energie en kan ten koste gaan van je gezondheid.

Emotionele Stabiliteit

Naast fysieke veiligheid streven we ook naar emotionele stabiliteit. Relaties, sociale verbondenheid en een gevoel van gemeenschap zijn essentieel om ons veilig en gesteund te voelen. De behoefte aan emotionele veiligheid heeft een direct verband met de complexiteit van menselijke relaties (door de ander kunnen we ons veiliger èn onveiliger voelen) en de aanwezigheid of afwezigheid van impact van emotionele steun heeft een grote invloed op ons welzijn, en weer: onze gezondheid. Steeds meer onderzoeken wijzen uit dat er een vergroot gezondheidsrisico is wanneer er chronische onveiligheid wordt ervaren.

Financiële Zekerheid

In deze tijd speelt financiële zekerheid ook een cruciale rol in het ervaren van veiligheid. Een stabiel inkomen en de mogelijkheid om voorzieningen te hebben voor onszelf en onze dierbaren dragen bij aan een gevoel van controle en zekerheid. De angst voor financiële onzekerheid kan een grote impact hebben op hoe je je voelt. De rol hiervan bijvoorbeeld in de toename van overgewicht, lijkt hierin een bepalende rol te spelen. Mensen die wel iets anders aan hun hoofd hebben dan sporten en gezond eten, letten minder op voeding, kopen de goedkoopste voeding (helaas meestal niet de gezonde optie) en bewegen te weinig.

De impact van een onveilige ervaring en trauma

Wanneer je geconfronteerd wordt met een onveilige ervaring, kan dit leiden tot stress, angst en zelfs trauma afhankelijk van de omstandigheden waaronder dit gebeurt. De voortdurende blootstelling aan onveiligheid kan leiden tot een chronisch gevoel van onrust en een verhoogde alertheid voor potentiële gevaren.

Wat te doen?

Om tegemoet te komen aan onze basale behoefte aan veiligheid, is het belangrijk om bewust strategieën te ontwikkelen om aan deze behoefte tegemoet te komen. Natuurlijk is het hebben en onderhouden (of zelfs moeten creëren) van een ondersteunend sociaal netwerk voor ieder mens essentieel. Investeren in persoonlijke ontwikkeling zelfwaarde kan je meer veerkrachtig maken om om te gaan met tegenslagen en weerstand te bieden tegen de onveiligheidgevoelens. Ook praktisch kun je meteen al stappen zetten. De neiging om veel nieuws te kijken als een strategie om grip te ervaren over wat er in de grote wereld gebeurt, werkt juist averechts. Je overlaadt jezelf met informatie over stressvolle gebeurtenissen waarover je geen enkele controle hebt. Machteloosheid kan dan het resultaat zijn. Dus: minder je inname van nieuws, wees kritisch welke informatie je helpt en houd het leven klein. Niet uit onverschilligheid, maar om gezond te blijven. Kijk ook wat je wel kunt doen. Hoe kleine ook, het doneren van dat wat nodig is, kan al helpen. Aardig zijn tegen anderen, misschien zelfs tegen iemand die zich niet aardig gedraagt (zonder over je grenzen te laten gaan natuurlijk), geeft jou een ander gevoel over jezelf dat je kan helpen met de grote en kleine wereld om te gaan.

Deze korte meditatie is een geleide meditatie voor beginners die iets willen met meditatie, bijvoorbeeld ter ondersteuning van het krijgen van meer bewustzijn, dis-identificatie van gedachten en gevoelens. Probeer het eens, en kijk of het werkt voor jou.

In media hoor je steeds meer over de invloed van vroegkinderlijk trauma op de ontwikkeling van een mens. Vroegkinderlijk trauma, ook wel bekend als vroege traumatische ervaringen die plaatsvinden in de vroege kinderjaren, kan gevolgen hebben voor zowel fysieke als mentale gezondheid later in je leven.

Schaamte is een emotie die iedereen wel eens voelt. Het is een gevoel van ongemak of zelfs psychische pijn dat voortkomt uit de bewustwording van ons eigen gedrag of de manier waarop we door anderen beoordeeld worden. Schaamte kan een belangrijke rol spelen in ons sociale leven, aangezien het ons kan helpen om ons aan te passen aan sociale normen en verwachtingen zodat we daarmee deel van de groep blijven wat erg belangrijk is voor ieder sociaal voelend wezen. Wat zijn de verschillen tussen gezonde en toxische schaamte, en hoe beïnvloeden deze twee verschillende soorten schaamte ons leven?

Wanneer kan schaamte gezond zijn?

Gezonde schaamte kan een nuttige en beschermende emotie zijn. Het kan ons helpen om ons bewust te zijn van hoe onze gedragingen een risico vormen dat dit sterk afwijkt van de norm. En daarmee hoe we ons gedrag zo kunnen aan te passen dat onze relaties met anderen voldoende goed blijven. Gezonde schaamte kan ons ook helpen om respect te tonen voor de gevoelens en grenzen van anderen. Boeren of een wind laten tijdens de maaltijd wordt in onze westerse cultuur als ongepast ervaren.

Wanneer wordt het vervelend?

Toxische schaamte is een andere vorm van schaamte die schadelijk kan zijn voor ons zelfvertrouwen en ons vermogen om gezonde relaties op te bouwen. Toxische schaamte komt voort uit een gevoel van onvoldoende te zijn en is vaak gericht op onze persoonlijkheid in plaats van op ons gedrag. Dit kan leiden tot een gevoel van minderwaardigheid, een ervaren onvermogen om te veranderen en een gebrek aan zelfacceptatie. Mensen die vanuit een andere cultuur komen bijvoorbeeld, ervaren deze vorm van schaamte vaak omdat ze in conflict raken met de waarden uit hun cultuur van oorsprong en die van de samenleving waarin ze gevraagd worden zich daaraan aan te passen. Kinderen die door hun opvoeders, leraren of anderen beschaamd zijn, kunnen later in het leven eerder last hebben van schaamte, omdat een kind vaak niet het onderscheid kan maken tussen aangesproken zijn op het gedrag en wanneer het oordeel zich richtte op wie ze als kind waren als mens.

Toxische schaamte kan uiteindelijk leiden tot het vermijden van sociale situaties en het verbinding met anderen. Ervaar je veel toxische schaamte dan is het goed mogelijk dat je je ook oncomfortabel voelt met het tonen van emoties en om vriendschappen te onderhouden. Dit kan leiden tot een gevoel van eenzaamheid en een gebrek aan sociale steun.

Hoe kun je omgaan met schaamte?

Er zijn verschillende manieren om te leren omgaan met toxische schaamte. Wat is de norm op basis waarvan we onszelf beoordelen of door anderen beoordeeld worden? Is dat ook onze norm? Klopt het oordeel dat ik op mezelf heb of anderen op mij hebben wel? Zou iemand anders op dezelfde manier beoordeeld worden? Het gaat hierbij om het vermogen om enige afstand te creëren tussen je directe ervaring en het vermogen daarop te reflecteren. Dit kan ondersteunend zijn bij het opbouwen van een meer realistisch zelfbeeld en minder oordeel op je handelen en op hoe je naar jezelf kijkt.

Wordt je geplaagd door schaamte? Verken je gevoelens van schaamte in een veilige, niet oordelende context van therapie. Dat kan zeer bevrijdend werken.